Posjeta Historijskom arhivu Sarajevo

Tekst: Goranka Ćejvanović / Fotografije: Aleksandar Jakir, Goranka Ćejvanović

O djelatnosti arhiva u BiH

Prva zvanična i zakonom zaštićena djelatnost arhiva u Bosni i Hercegovini je uspostavljena krajem 1947. godine, kada je osnovan Državni Arhiv Bosne i Hercegovine, kojem slijede i osnivanja gradskih arhiva, kao što su sarajevski, banjalučki, tuzlanski, mostarski itd.

Arhivske ustanove, kao kulturološke institucije, na području SFRJ-a etabliraju međusobnu strukturiranu suradnju, koja početkom rata 1992. godine biva razarana. Dolazi ne samo do stradanja arhivske kao i bibliotetske građe[1], već i do nestanka financijskih sredstava i kompetentnih stručnjaka za obnavljanje preostale postratne kulturne baštine.

Tokom rata, na području BiH, arhivi opstaju uglavnom pod regionalno-etničkom kontrolom vojnih ali i paravojnih formacijama.

Danas postoje na nivou države, entiteta i kantona legislativna uređenja o arhivima u kojima vladaju različiti tehnološki i prostorijski uslovi za korisnike. Korištenje arhivske građe je u suštini dostupno nacionalnim kao i internacionalnim istraživačima i privatnim osobama.

Historijski arhiv Sarajevo (HAS)

U HAS-u, koji se danas nalazi u Alipašinoj ulici br. 19 i koji je pripada Kantonu Sarajevo, je sačuvana cjelokupna arhivska građa, koja publici po različitim tematskim težištima biva izložena/prezentirana.

U sklopu radionice „Discursive inclusion and exclusion of Jews in the Balkans”, održane od 03.09.-05.09.2018. u Sarajevu, jedan dio učesnika iz regije i Njemačke, studenata i profesora, posjetio je Historijski Arhiv Sarajevo. Pored opštih informacija o samom arhivu i njegovoj građi, željeli smo saznati šta HAS u odnosu na sefardsku zajednicu posjeduje.

U prilično maloj prostoriji, koja istovremeno služi kao čitaonica, nas je dočekao direktor arhiva Fuad Ohranović, kao i viši arhivisti Atif Mušinović i Admir Nezirović.

Iako minimalistički uređen, ovaj arhiv posjeduje značajnu građu od osnivanja grada Sarajeva (fragmenti), iz predosmanske dobi pa sve do danas, koja uglavnom pokazuje razvoj Sarajeva i njegovog stanovništva u kulturološkom, sociološkom, političkom i historijskom kontekstu.

Mimo toga se treba istaknuti i bliska suradnja sa Nacionalnom i univerzitetskom bibliotekom Bosne i Hercegovine, ali i sa Gazi-Husrev-Begovom bilbliotekom, u kojoj je mnoštvo bosansko-hecegovačke arhivske baštine digitalizirano, ali i čija je građa  jedna drugu dopunjavajuća.

Pored bogate orijentalne zbirke na turskom i arpskom jeziku, kao što je npr. prepis Gazi Isabegove vakufname koja datira iz 1461. godine, u arhivu se čuva neprocjenjiva vrijednost dokumenata. U te također spadaju porodični i lični fondovi, kao što je npr. fond historičara Hamdije Kreševljakovića.

Korisnicima je dostupna i građa iz austrougraske dobi: karte, časopisi, ili popis stanovništva iz 1910. godine, sa dodatnom oznakom porijekla, vjeroispovijesti, ali i dokumentacijom o vlasništvu – od Vijećnice do Zemaljskog muzeja. Pored navedenog popisa arhiv sadrži i podatke popisa iz 1925. godine, kao i cjelokupnu upravnu dokumentaciju iz dobi NDH.

Sarajevski Sefardi i lični fond Laure Papo Bohorete

Napomenuti popisi sarajevskog stanovništva su posebnog značaja, ukoliko se istražuje demografski razvoj, rast i pad jevrejske zajednice (Sefarda i Aškenaza) u različitim historijskim, ekonomskim i političkim kontekstima.  No, u Historijskom arhivu se čuvaju i raznovrsni drugi dokumenti o sarajevskim Sefardima, koji se, prognani iz Španije, sredinom 16. stoljeća naseljavaju u ovaj grad.

Naročito bi se trebali istaknuti rukopisi 1891. godine u Sarajevu rođene Sefardkinje Laure Papo Bohorete. Posebnost njenih rukopisa je sadržajnog i jezičnog tipa. Služeći se judeo-španskim (sefardskim ili ladino) jezikom, kojem danas na prostorima BiH prijeti jezikoumorstvo, ova autorica, ali i feministica u svoja književna i dramska djela implicira život i tradiciju sarajevskih Sefarda.  Jedno od znamenitih djela Bohorete je monografija „La mužer sefardi de Bosna“, koja je, zahvaljujući romanisti dr.  Muhamedu Neziroviću, prevedena i na bosanski jezik („Sefardska žena u Bosni“).

U razdoblju između 2015 i 2017, a povodom obilježavanja 450. godišnjice dolaska Sefarda u BiH, u saradnji sa ambasadom Kraljevine Španije, HAS i Filozofski fakultet Univerziteta u Sarajevu objavljuju trilogiju Bohoretinih digitaliziratih rukopisa. Mimo već spomenute monografije, u ova tri toma su publicirane i pjesme, eseji, dramska djela, kao što je poznata i u Sarajevu izvođena Esterka.

Ovo trodjelno izdanje “Laura Papo Bohoreta – rukopisi“, sve više značajno i za naučno-istraživačke krugove, svjedoči ne samo o tradicionalnim vrijednostima bosansko-hercegovačkih Sefarda, već i o vjekovima postojećoj multikulturalnoj društvenoj sredini na ovim prostorima.  Pogotovo u gradu Sarajevu multikulturalitet, kao i međureligijsku toleranciju pokazuju i drugi artefakti, među kojima su npr. poznata sarajveska Hagada sa svojom jedinstvenom pričom opstanka, ali i, posebno za istaknuti, već stoljećima (po Andriću) „usnuli lavovovi“ – jevrejsko groblje, osnovano oko 1630. godine.

[1] Tokom rata (1992-1995) je po Ademu Kožaru stradalo oko 81.000 metara dužnih arhivske građe.